چالش‌ها و راهکارهای رفع نیاز فناورانه در معادن و صنایع معدنی: تجزیه و تحلیل وضعیت توسعه فناوری در معادن و صنایع معدنی ایران
در جهان کنونی، فناوری بیش از هر زمان دیگری به مقوله‌ای راهبردی برای تمامی ارکان یک کشور یا منطقه‌ای مشترک‌المنافع تبدیل شده است. رقابت بین کشورهای پیشرفته برای پیشتازی در فناوری از یک‌سو و تلاش کشورهای در حال توسعه برای رفع عقب‌ماندگی، وابستگی و تهدیدات فناورانه از سوی دیگر، اهمیت راهبردی این مقوله را بیش از پیش نموده است.
در حال حاضر، صنعت معدنکاری و صنایع معدنی کشور به دلیل مسائل ناشی از نیاز فناورانه، بهره‌وری پایینی دارند، هزینه عملیاتی آن‌ها بالا است و راهکارهای کاهش مخاطرات نیروی‌انسانی و اثرات زیان‌بار زیست‌محیطی در دسترس نیست یا برای بهره‌برداران گران تمام می‌شود.
تحریم‌های فناورانه مجموعه‌ای از چالش‌ها از قبیل «عدم دسترسی به نسل جدید فناوری‌های تولیدی»، «افزایش بیشتر شکاف با نسل جدید فناوری‌ها و از دست‌دادن فرصت همپایی»، «چالش در به‌روزرسانی و یادگیری فناورانه در معادن و صنایع معدنی»، «مصرف غیراقتصادی آب، برق و انرژی در معادن و صنایع معدنی»، «چالش‌های محیط‌زیستی در اثر تحریم‌های فناورانه»، «چالش در تأمین مواد اولیه، قطعات مصرفی و تجهیزات»، «چالش در وضعیت نگهداری و تعمیرات تجهیزات و دستگاه‌ها»، «چالش‌های ناشی از کاهش ایمنی در محیط کار»، «عدم دسترسی به فناوری‌های نوین آینده» و «مقیاس‌گیری و دسترسی به بازار جهانی» برای کشور ایجاد نموده است.
از منظر «عناصر راهبردی» زنجیره‌های ارزش صنعت آهن و فولاد، مس، آلومینیوم از لحاظ تحریم‌های فناورانه، به شدت تحت تاثیر خواهند بود. همچنین برای عناصر مورد نیاز در آینده، حوزه‌هایی مانند لیتیم، کبالت، نیکل و عناصر نادر خاکی، کلیدی خواهند بود و نیازهای فناورانه آن‌ها و تحریم‌پذیری‌شان مسئله کلیدی است. برای مدیریت و رفع چالش‌های ناشی از تحریم‌های فناورانه، اولویت‌دهی به زنجیره ارزش صنعت آهن و فولاد، مس و آلومینیوم، عناصر راهبردی لیتیم، کبالت و نیکل و عناصر نادر خاکی و ۱۰ حوزه کلیدی فناورانه در معدن و صنایع معدنی کشور پیشنهاد شده است.
ده حوزه کلیدی فناورانه عبارت است از:
- فناوری‌های آب‌محور
- فناوری‌های مدیریت و کاهش آلاینده‌ها
- فناوری‌های معدنکاری عمیق (اکتشاف و استخراج)
- فناوری پهپادی
- فناوری‌های استحصال از منابع ثانویه
- فناوری‌های نوین و تجهیزات هوشمند
- محصولات پیشرفته در پایین‌دست
- محصولات پایه کک نفتی و غیرآن
- فناوری‌های مبتنی بر هیدروژن
- فناوری‌های استحصال عناصر حیاتی و کمیاب برای صنایع پیشرفته پایین‌دست
نتایج و پیشنهادات طرح:
- تدوین نقشه راه توسعه فناوری فناوری‌های کلیدی و عناصر راهبردی
- هم‌افزایی نهادهای حاکمیتی، شرکت‌های بزرگ و زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور برای رفع نیازها و غبله بر تحریم‌های فناورانه در زمینه عناصر راهبردی و فناوری‌های کلیدی
- آینده‌نگری، رصد تحولات فناورانه و شناسایی عناصر حیاتی در بخش معدن و صنایع معدنی به صورت مستمر